Κεντρικός άξονας του μαθήματος είναι η μελέτη της πορείας μετασχηματισμού και ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας από τον 19ο έως τον 21ο αιώνα, καθώς και η μελέτη των προκλήσεων και των κρίσεων που αντιμετώπισε η ελληνική οικονομία σε αυτή την πορεία.
Διερευνώνται οι κύριοι προσδιοριστικοί παράγοντες της εξέλιξης της οικονομίας και δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στο ρόλο και τις αλληλεξαρτήσεις των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών, ιδεών και θεσμών, καθώς και στις επιπτώσεις των γεωπολιτικών συγκυριών, της οικονομικής παγκοσμιοποίησης και της πολιτικής των κυβερνήσεων.
Αφού περιγραφεί η εξέλιξη της οικονομίας στην ιστορία της νεώτερης Ελλάδας, με έμφαση στην πορεία των κύριων μακροοικονομικών μεγεθών και των εθνικών, κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών εξελίξεων και θεσμών από τον 19ο αιώνα έως σήμερα, επικεντρωνόμαστε σε τέσσερα κεντρικά ζητήματα:
Πρώτον, στους μετασχηματισμούς τους οποίους υπέστη η ελληνική οικονομία, από μία κατά βάση γεωργική οικονομία στο 19ο αιώνα, σε μία μεταβιομηχανική οικονομία υπηρεσιών στον 21ο αιώνα.
Δεύτερον, στη σχέση μεταξύ δημοσιονομικών εξελίξεων και νομισματικής και πιστωτικής πολιτικής, τόσο σε περιόδους πολέμων όσο και σε ειρηνικές περιόδους.
Τρίτον, στις δυναμικές αλληλεξαρτήσεις μεταξύ κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών, ιδεών, πολιτεύματος, ποιότητας των κοινωνικών και οικονομικών θεσμών, αποτελεσματικότητας του κράτους και πορείας της οικονομίας.
Τέταρτον, στο ρόλο των γεωπολιτικών συγκυριών και των διεθνών αμυντικών και οικονομικών συμμαχιών της χώρας και στη ένταξη στο καθεστώς της παγκοσμιοποίησης. Στα πλαίσια αυτά διερευνούμε και τη σχέση μεταξύ της ενσωμάτωσης της ελληνικής οικονομίας στο διεθνές οικονομικό και νομισματικό σύστημα, του εξωτερικού δανεισμού και των περιοδικών χρηματοπιστωτικών και συναλλαγματικών κρίσεων τις οποίες βίωσε η ελληνική οικονομία.
Το υλικό του μαθήματος αναρτάται και είναι διαθέσιμο στο eclass του ΟΠΑ Οικονομική Ιστορία της Ελλάδος, και στον γενικότερα προσβάσιμο ειδικό ιστότοπο του μαθήματος στο,
https://economichistorygreece.net
Διαλέξεις και Κύριο Βοήθημα
Οι διαλέξεις του μαθήματος δίδονται κατά κύριο λόγο από τον Καθ. Γιώργο Αλογοσκούφη και ακολουθούν τη διάρθρωση του βιβλίου του,
Ιστορικοί Κύκλοι της Ελληνικής Οικονομίας: Από το 1821 έως Σήμερα, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, 2021.
Σημαντικό ρόλο στο πρόγραμμα του διαλέξεων έχει και μία σειρά από ειδικές διαλέξεις διακεκριμένων προσκεκλημένων ομιλητών, οι οποίοι παρουσιάζουν τις απόψεις τους, συμπληρωματικά ή εναλλακτικά, σε ειδικότερα θέματα.
Οι προσκεκλημένοι ομιλητές για το 2021-22 είναι με αλφαβητική σειρά οι: Νίκος Αλιβιζάτος, Θάνος Βερέμης, Χρυσάφης Ιορδάνογλου, Ανδρέας Κακριδής, Κώστας Κωστής, Αντώνης Λιάκος, Μιράντα Ξαφά, Ιωάννα Πεπελάση, Δημήτρης Σωτηρόπουλος και Νίκος Χριστοδουλάκης.
Περιεχόμενο Μαθήματος
Το πρόγραμμα των διαλέξεων περιλαμβάνει τα εξής:
- Εισαγωγή
Μια πρώτη επισκόπηση της εξέλιξης της οικονομίας στην ιστορία της νεώτερης Ελλάδας, με έμφαση στην πορεία των κύριων μακροοικονομικών μεγεθών και των πολιτικών, οικονομικών και θεσμικών εξελίξεων από τον 19ο αιώνα έως σήμερα.
- Αφύπνιση της Εθνικής Συνείδησης και Προετοιμασία του Αγώνα της Ανεξαρτησίας
Οικονομική Διάρθρωση και Δραστηριότητα στον Ελλαδικό Χώρο στις αρχές του 19ου Αιώνα. Ο ρόλος της Διασποράς, των Φαναριωτών και των Προεστών στην προετοιμασία του Αγώνα.
- Από τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας στη Μεγάλη Ιδέα, 1821-1862
Ο Αγώνας της Ανεξαρτησίας (1821-1827). Ο Καποδίστριας και η Συγκρότηση του Κράτους και των Οικονομικών Θεσμών (1827-1931). Η Βασιλεία του Όθωνα, η Ελληνική Οικονομία και η Μεγάλη Ιδέα (1832-1862).
- Προσπάθειες Μετασχηματισμού, Πτώχευση και Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος, 1863-1898
Βασιλευομένη Δημοκρατία και Πολιτικές Μεταρρυθμίσεις. Δημοσιονομικές Ανισορροπίες και Νομισματική Αστάθεια (1863-1979). Εξωτερικός Δανεισμός, Πτώχευση και Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος 1880-1898. Οι Εξελίξεις στην Διάρθρωση της Παραγωγής και τις Εξαγωγές κατά τον 19ο αιώνα.
- Σταθεροποίηση, Εθνικοί Θρίαμβοι, Διχασμός, Μικρασιατική Καταστροφή και Τέλος της Μεγάλης Ιδέας, 1899-1922
Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος και Οικονομική Σταθεροποίηση (1901-1911). Πολιτικές Εξελίξεις, το Κίνημα στο Γουδί και ο Ελευθέριος Βενιζέλος (1910-1911). Ο Θρίαμβος των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913). Ο Εθνικός Διχασμός (1914-1919) Η Μικρασιατική Εκστρατεία, η Καταστροφή και το Τέλος της Μεγάλης Ιδέας (1919-1922).
- Ο Ελληνικός Μεσοπόλεμος: Πολιτική Αστάθεια, Πτώχευση και Οικονομική Ανάκαμψη, 1923-1939
Πολιτική Αστάθεια (1923-1940). Οικονομική Αποσταθερόποιηση, Ένταξη στον Κανόνα Χρυσού και ‘Πτώχευση’(1923-1932). Η Δραχμή στη Ζώνη Επιρροής της Στερλίνας, οι Συναλλαγματικοί Περιορισμοί και η Ανάκαμψη. Τα Σύννεφα του Πολέμου και η Ελληνική Οικονομία (1938-1940).
- B΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Κατοχή, Εμφύλιος και Ένταξη στη Δύση, 1940-1949
Η Εμπλοκή της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1940-1941). Η Κατοχή και η Λεηλασία της Ελλάδας (1941-1944). Απελευθέρωση, Δεκεμβριανά και Οικονομική Κατάρρευση (1944). Υπερπληθωρισμός και Προσπάθειες Σταθεροποίησης (1944-1946). Η Κλιμάκωση του Εμφυλίου Πολέμου (1946-1949). Το Δόγμα Truman, το Σχέδιο Marshall και το τέλος του Εμφυλίου (1947-1949).
- Ανασυγκρότηση και Ελληνικό Οικονομικό ‘Θαύμα’, 1950-1973
Το Πολιτικό Σύστημα μετά το Τέλος του Εμφυλίου Πολέμου. Από τις Κυβερνήσεις του Κέντρου στον Ελληνικό Συναγερμό. Δημοσιονομική και Νομισματική Σταθεροποίηση (1951-1952). Υποτίμηση και Νομισματική Μεταρρύθμιση (1953-1954). Η Σύνδεση Δραχμής Δολαρίου (1953-1973). Η Οκταετία Καραμανλή (1955-1963). Από τις Κυβερνήσεις του Κέντρου στη Δικτατορία (1963-1967). Η Επταετής Δικτατορία (1967-1974). Το Ελληνικό Οικονομικό ‘Θαύμα’ (1950-1973). Η κατάρρευση του Bretton Woods, η Κρίση του Πετρελαίου και η Άνοδος του Πληθωρισμού.
- Από τη Μεταπολίτευση ως την Ένταξη στην Ευρωζώνη, 1974-1999
Η Μεταπολίτευση του 1974 και η Σημασία της. Η Ελληνική Οικονομία από τη Μεταπολίτευση έως την Ένταξη στην ΕΟΚ (1974-1981). Αποσταθεροποίηση και Στασιμοπληθωρισμός (1981-1989). Αλλαγή Πορείας και Προσπάθειες Προσαρμογής (1990-1993). Τα Προγράμματα Σύγκλισης και η Ατελέσφορη Προσαρμογή (1993-1999).
- Το Ευρώ, η Οικονομική Ευφορία και η Μεγάλη Κρίση, 2000-2019
Ένταξη στην Ευρωζώνη. Οικονομική Ευφορία και Εξωτερικός Δανεισμός (2000-2007). Από την Ευφορία στη Διεθνή Κρίση και τα Μνημόνια (2008-2010). Η Μεγάλη Κρίση (2010-2018).
- Ο Μετασχηματισμός της Ελληνικής Οικονομίας: Από τη Γεωργία, στη Βιομηχανία και στην Οικονομία των Υπηρεσιών
Ο ρόλος της γεωργίας από τον 19ο στον 21ο αιώνα. Η εξέλιξη της βιομηχανικής και γενικότερης αναπτυξιακής πολιτικής και η άνοδος και η πτώση της ελληνικής βιομηχανίας. Ο ρόλος της εμπορικής ναυτιλίας. Η άνοδος του τουρισμού. Η επέκταση της κρατικής οικονομικής δραστηριότητας και οι επιπτώσεις της στην οικονομία. Αποκρατικοποιήσεις και απελευθέρωση της οικονομίας.
- Νόμισμα, Τράπεζες και Δημόσια Οικονομικά
Το νόμισμα και οι χρηματοπιστωτικοί θεσμοί. Η Χρηματοδότηση των Δημοσίων Δαπανών, η Νομισματική Πολιτική και ο Πληθωρισμός. Η Εξέλιξη του Ελληνικού Νομισματικού Συστήματος κατά τον 19ο Αιώνα. Δημοσιονομικά Ελλείμματα, ‘Πτωχεύσεις’ και Παύσεις της Μετατρεψιμότητας του Νομίσματος κατά τον 19ο Αιώνα. Νομισματικές Εξελίξεις από τους Βαλκανικούς Πολέμους ως τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Κατοχή, ο Εμφύλιος και οι Νομισματικές Μεταρρυθμίσεις. Από το Bretton Woods στην Πολιτική της Διολίσθησης και της Νομισματικής Αποσταθεροποίησης. Η Ελλάδα στην Ευρωζώνη: Από την Ευφορία στην Κρίση.
- Οικονομικοί και Κοινωνικοί Συσχετισμοί, Ιδέες και Θεσμοί στη Διαδικασία της Ανάπτυξης
Η Σημασία των Θεσμών. Το Σύνταγμα, οι Νόμοι και η Οικονομία. Τα Τοπικά Πολιτεύματα και τα Συντάγματα των Επαναστατημένων Ελλήνων. Ο Καποδίστριας και η Αναστολή του Συντάγματος του 1827. Ο Όθων, η Απόλυτη Μοναρχία και η Κοινωνική Δομή της Ελλάδας. Το Σύνταγμα του 1844. Το Σύνταγμα του 1864. Πολιτικοί, Κοινωνικοί και Οικονομικοί Μετασχηματισμοί μετά το 1864. Από το Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο στη Θεσμική και Οικονομική Ανασυγκρότηση. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, η Συνταγματική Αναθεώρηση του 1911 και οι Θεσμικές Μεταρρυθμίσεις. Ο Εθνικός Διχασμός και οι Συνέπειές του. Το Σύνταγμα του 1927. Το Σύνταγμα του 1952. Το Σύνταγμα του 1975. Οι Θεσμικές, Πολιτικές και Οικονομικές Επιπτώσεις της Μεταπολίτευσης. Η Ένταξη στην ΕΕ και οι Θεσμικές, Πολιτικές και Οικονομικές Αδυναμίες της Ελλάδας.
- Γεωπολιτικές Συγκυρίες, Παγκοσμιοποίηση, Εξωτερικός Δανεισμός και Κρίσεις
Ο Ρόλος των Προστάτιδων Δυνάμεων κατά τον 19ο αιώνα. Εξωτερικός Δανεισμός και ‘Πτωχεύσεις’. Διαφορές μεταξύ Αναπτυγμένων και Αναπτυσσομένων Οικονομιών. Κρίσεις Εξωτερικού Χρέους. Η Ελλάδα και οι Διεθνείς Νομισματικοί Θεσμοί κατά τον 19ο Αιώνα. Τα Δάνεια της Ανεξαρτησίας, το Δάνειο του Όθωνα και οι Πρώτες ‘Πτωχεύσεις’. Η ‘Πτώχευση’ του 1893 και ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος. Η Ελλάδα και οι Διεθνείς Νομισματικοί Θεσμοί κατά τον 20ο Αιώνα. Ο Κανόνας Χρυσού-Συναλλάγματος και η ‘Πτώχευση’ του 1932. Η Ένταξη στη Δυτική Συμμαχία. Το Σύστημα του Bretton Woods. Η Ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ένταξη στην Ευρωζώνη και ο Εξωτερικός Δανεισμός. Οι Δημοσιονομικοί και Νομισματικοί Θεσμοί της Ευρωζώνης. Η Ελλάδα και η Κρίση των Χωρών της Περιφέρειας της Ευρωζώνης. Ομοιότητες και Διαφορές της Κρίσης της Ευρωζώνης με τις Κρίσεις της Λατινικής Αμερικής και την Ασιατική Κρίση.
- Η Κρίση της Πανδημίας και οι Προοπτικές για το Μέλλον
Η κρίση της Πανδημίας και οι Συνέπειές της. Διαρθρωτικές Αδυναμίες, Μεταρρυθμίσεις και Οικονομική Ανάκαμψη.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Αλιβιζάτος, Ν. (1986), Οι Πολιτικοί Θεσμοί σε Κρίση, 1922-1974, Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα.
Αλιβιζάτος, Ν. (2011), Το Σύνταγμα και οι Εχθροί του στη Νεοελληνική Ιστορία, 1800-2010, Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα.
Αλογοσκούφης, Γ. (1996), “Οι Δύο Όψεις του Ιανού: Θεσμοί, Οικονομική Ανάπτυξη και Ισοζύγιο Πληρωμών στην Ελλάδα”, στο Αλογοσκούφης Γ. και Κολλίντζας Τ., (επιμέλεια), Οικονομική Ανάπτυξη: Η Ελληνική Εμπειρία,στη σειρά, Μελέτες Οικονομικής Πολιτικής, Αθήνα, Ινστιτούτο Μελετών Οικονομικής Πολιτικής, σελ. 25-63.
Αλογοσκούφης, Γ. και Λαζαρέτου, Σ. (1997), Η Δραχμή: Από το Φοίνικα στο Ευρώ, (2η έκδοση, 2002), Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα.
Αλογοσκούφης, Γ. (2021 α), Πριν και Μετά το Ευρώ: Οι Κύκλοι της Μεταπολίτευσης και η Ελληνική Οικονομία, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα.
Αλογοσκούφης, Γ. (2021 β), Ιστορικοί Κύκλοι της Ελληνικής Οικονομίας: Από το 1821 έως Σήμερα, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα.
Ανδρεάδης, Α. Μ. (1938-1940), Έργα, (Τόμος 1 (1938), Ελληνική Οικονομική και Δημοσιονομική Ιστορία, Τόμος 2 (1939), Μελέται Επί της Συγχρόνου Ελληνικής Δημόσιας Οικονομίας, Τόμος 3 (1940), Ανάλεκτα),Νομική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήνα.
Βερέμης, Θ. και Κολιόπουλος, Γ. (2006), Ελλάς: Η Σύγχρονη Συνέχεια, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα.
Βούλγαρης, Γ., Κωστής, Κ. και Ριζάς, Σ. (επιμέλεια), (2020), Ο Μεγάλος Μετασχηματισμός: Κράτος και Πολιτική στην Ελλάδα του 20ου Αιώνα, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα.
Δερτιλής, Γ. Β. (2004), Ιστορία του Ελληνικού Κράτους, 1830-1920, (Τόμος Α και Β), Εθνική Τράπεζα, Αθήνα.
Δερτιλής, Γ. Β. (2018), Ιστορία της Νεώτερης και Σύγχρονης Ελλάδας, 1750-2015, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο.
Δερτιλής, Γ. Β. (2020), Επτά Πόλεμοι, Τέσσερεις Εμφύλιοι, Επτά Πτωχεύσεις, 1821-2016, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα.
Ιορδάνογλου, Χ. (2020), Η Ελληνική Οικονομία μετά το 1950, (Τομος Α: Περίοδος 1950-1973, Ανάπτυξη, Νομισματική Σταθερότητα και Κρατικός Παρεμβατισμός), Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα.
Κακριδής, Α. (2017), Κυριάκος Βαρβαρέσος: Η Βιογραφία ως Οικονομική Ιστορία, Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα.
Καλαφάτης, Θ. και Πρόντζας, Ε. (2011), Οικονομική Ιστορία του Ελληνικού Κράτους, (Τόμος 1, 2 και 3), Τράπεζα Πειραιώς, Αθήνα.
Καλύβας, Σ. Ν. (2015), Καταστροφές και Θρίαμβοι: Οι 7 Κύκλοι της Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, Αθήνα.
Clogg, R. (1995), Συνοπτική Ιστορία της Ελλάδας, 1770-2013, (3η Έκδοση 2015), Εκδόσεις Κάτοπτρο, Αθήνα.
Κωστής, Κ. (2015), Τα Κακομαθημένα Παιδιά της Ιστορίας, Εκδόσεις Παττάκη, Αθήνα.
Κωστής, Κ. και Πετμεζάς, Σ. (2006), Η Ανάπτυξη της Ελληνικής Οικονομίας τον 19ο Αιώνα, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα.
Λαζαρέτου, Σ. (2013), Από την Πτώχευση στην Ύφεση: Ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος του 1898 στην Ελλάδα, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα.
Λιάκος, Α. (2019), Ο Ελληνικός 20ος Αιώνας, Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα.
Πατρώνης, Β. (2015), Ελληνική Οικονομική Ιστορία, Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, Αθήνα.
Φραγκιάδης, Α. (2007), Ελληνική Οικονομία, 19ος-20ος Αιώνας, Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα.
Χατζηιωάννου, Μ. Χ. (2013), Το Προπατορικό Χρέος: Τα Δάνεια της Εθνικής Ανεξαρτησίας της Ελλάδας, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα.
Εξετάσεις
Συνδυασμός ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και ανάπτυξης θεμάτων.
Οικονομικη Ιστορια της Νεωτερης Ελλαδας 